Was dit nou een bezetting? Of was het gewoon de universiteit zoals die altijd zou moeten zijn?
Verschenen in Trouw, 13 mei 2023
De bezetting van de universiteit is terug van weggeweest, schreef Trouw dinsdag. Deze week alleen al waren er drie bezettingen, in Utrecht, Rotterdam en Delft. Ik zat dicht op de actie, want de Utrechtse bezetting speelde zich af op nog geen honderd meter van mijn werkkamer. Gang door, trap af, loopbrug over en ik stond er middenin.
De bezetters waren in alle drie universiteiten activisten van End Fossil Occupy. Hun hoofdeis: de universiteit moet alle banden met de fossiele industrie verbreken. In Utrecht vroegen de bezetters het universiteitsbestuur daarnaast om de klimaatnoodtoestand uit te roepen en de universiteit op verschillende manieren toegankelijker te maken.
De bezettingen in Rotterdam en Delft werden nog dezelfde dag beëindigd doordat het universiteitsbestuur de politie belde om het gebouw te ontruimen. Ook bij bezettingen in Groningen en Amsterdam eerder dit jaar belden de universiteitsbestuurders de politie.
In Utrecht duurde de bezetting drie dagen. Het universiteitsbestuur kwam meerdere keren langs om te praten, luisterde serieus naar de eisen en kwam daar ook enigszins aan tegemoet: de universiteit gaat het woord ‘klimaatnoodtoestand’ gebruiken in communicatie over de klimaatcrisis; de universiteit publiceert deze maand nog een overzicht van alle lopende samenwerkingen met de fossiele industrie op de website; en voor 1 augustus komt er een ‘concept-framework’ voor de voorwaarden waar samenwerkingen met de fossiele industrie aan moeten voldoen. Over dat framework was de universiteit overigens al voor de bezetting in overleg met studenten en onderzoekers.
De bezetting eindigde zonder dat er politie aan te pas kwam. Na afloop gaven zelfs de activisten aan niet geheel ontevreden te zijn met de inhoudelijke reactie van het universiteitsbestuur. De communicatieafdeling zal in haar handen hebben geknepen, want vergeleken met andere universiteitsbesturen leek het Utrechtse bestuur een zeldzaam baken van redelijkheid.
Dat waren ze ook. Maar dat was niet helemaal hun eigen verdienste: ze hadden het geluk dat ze buitengewoon meedenkende actievoerders troffen. De actievoerders lieten bij de start van de actie, maandag, al weten dat ze woensdagmiddag weer zouden vertrekken. Ze hadden een vriendelijke plek gekozen: de hal van een onderwijsgebouw waar de akoestiek zo slecht is, en de collegezalen zo ver vandaan zijn, dat het veroorzaken van geluidsoverlast eigenlijk onmogelijk is. Ze lieten iedereen er netjes langs – en al hadden ze dat niet gedaan: zowel collegezalen als werkkamers zijn via een alternatieve route te bereiken, die nog sneller is ook. Ze overwogen even nog een gebouw te bezetten, maar toen het universiteitsbestuur liet weten dat ontruiming door de politie dan waarschijnlijk werd, bliezen de activisten de tweede bezetting af nog voor die begonnen was.
En dan vulden ze de drie dagen bezetting ook nog met een programmering waar menig wetenschapsfestival jaloers op kan zijn. Naast de gesprekken met het universiteitsbestuur (zorgvuldig gefaciliteerd door de actievoerders) waren er lezingen, workshops en aanverwante activiteiten. Andere actiegroepen deelden hun ervaringen. Je kon je fiets of je kleding leren repareren. Er was een kapper. ’s Avonds werd er gedanst, maar niet gedronken, en geen drugs gebruikt.
Zelf ging ik naar een lezing van letterkundige annex milieuhistoricus Geert Buelens, over hoe Shell alomtegenwoordig is in Nederland. Buelens begon met een foto van Shell-tankwagens in Madurodam. Shell als vanzelfsprekend onderdeel van Nederland, mede mogelijk gemaakt door Shell zelf, dat Madurodam sponsorde. Als we van fossiele brandstoffen af willen, moeten we loskomen van die vanzelfsprekende verwevenheid, zo benadrukte Buelens. Bezettingen als deze helpen daarbij, omdat ze die vanzelfsprekendheid bevragen: waarom werkt de universiteit eigenlijk samen met fossiele bedrijven?
Een paar uur later liep ik weer door de hal. De activisten waren inmiddels, zoals beloofd, vertrokken. Ze hadden alles keurig opgeruimd. En ik vroeg me af: was dit nou een bezetting? Of was het gewoon de universiteit zoals die altijd zou moeten zijn?