Juist het glorieuze verleden van Universiteit Leiden maakt Amalia’s besluit pijnlijk

Verschenen in Trouw, 4 juni 2022

Politics, Psychology, Law and Economics is het geworden — PPLE, voor ingewijden. De RVD deelde deze week de studiekeuze van de kroonprinses mee. Maar vervolgens ging het niet zozeer over wát Amalia gaat studeren, maar over wáár ze dat gaat doen. En vooral ook: waar níét. Haar vader, oma en overgrootoma studeerden in Leiden, maar Amalia gaat naar Amsterdam.

Links en rechts — vooral links, eigenlijk — werd geopperd dat dit wellicht iets te maken zou kunnen hebben met het imago van de Leidse rechtenfaculteit als leverancier van zowel theoretische onderbouwers als praktische uitvoerders van niet al te frisse politieke ideologieën. Of dat klopt, is lastig te achterhalen, maar wat de reden ook is, Amalia’s besluit zal Leiden pijn doen.

Want ik ken geen Nederlandse universiteit die zo hecht aan haar geschiedenis en tradities als de Leidse. Met een beetje goede wil zou je kunnen stellen dat ik mijn doctorstitel te danken heb aan die Leidse liefde voor haar eigen verleden: ik ben er gepromoveerd op onderzoek naar de geschiedenis van de Leidse universiteit, wat, niet geheel toevallig, de best onderzochte universiteitsgeschiedenis in Nederland is.

Mijn promotieonderzoek behandelde de negentiende eeuw, niet Leidens beste tijd. Eeuwenlang waren ze met afstand de belangrijkste universiteit van Nederland geweest. Ze waren de oudste, in 1575 gesticht door Willem van Oranje. Ze waren de grootste. En ze waren veruit de beroemdste: wetenschappers en studenten uit heel Europa kwamen naar Leiden, aangetrokken door hoogleraren als Carolus Clusius, Joseph Scaliger en Herman Boerhaave, en door faciliteiten als de universiteitsbibliotheek en het anatomisch theater, beide voorzien van indrukwekkende verzamelingen.

In 1807, na het nodige gelobby, gaf Lodewijk Napoleon de universiteit de titel ‘Koninklijke Universiteit van Holland’, tot grote vreugde van de universiteitsbestuurders die verklaarden dat Leiden nu echt ‘boven alle andere Academiën van het Rijk verheven’ was.

Maar nog geen tien jaar later waren ze die titel weer kwijt. Afgepakt door Willem I, de nieuwe koning van Nederland — Amalia is niet de eerste Oranje die Leiden teleurstelde. Willem I standaardiseerde en uniformeerde alles wat los en vast zat om het nieuwe Nederland vorm te geven. Een speciale status voor Leiden paste daar niet bij. En ook Leidens universitaire verzamelingen waren niet langer uniek: Willem I hielp de andere universiteiten ook zulke verzamelingen op te bouwen.

Om zich toch van de andere universiteiten te onderscheiden, viel Leiden terug op het enige wat het wel had, en de rest niet: een glorieus verleden. De universiteitsbestuurders bleven maar benadrukken hoe roemrijk het Leidse verleden was, en ze verbonden dat verleden met hun heden om zo Leiden toch nog boven de andere universiteiten te plaatsen.

Die strategie is de Universiteit Leiden sindsdien blijven gebruiken. Ik herinner me een campagne waarin Leidse Nobelprijswinnaars als Lorentz en Kamerlingh Onnes gebruikt werden om studenten te werven — een jaar of honderd nadat ze hun Nobelprijs ontvangen hadden. De speciale band met de Oranjes is een belangrijk onderdeel van dat historische verhaal geworden, wat bijvoorbeeld blijkt uit de universitaire website, die meerdere pagina’s wijdt aan de beschrijving van die band (‘Het begon met Willem van Oranje’).

Dat maakt Amalia’s besluit om Leiden links (rechts?) te laten liggen zo pijnlijk. Maar ze dragen het verlies van de Oranjes dapper, daar in Leiden. Ze konden het zelfs opbrengen Amalia van harte te feliciteren met haar studiekeuze — waarbij wel vermeld moet worden dat geen van de andere universiteiten waar Amalia níét ging studeren überhaupt de behoefte voelde zich over Amalia’s studiekeuze uit te laten.

Vermoedelijk waren ze in Leiden zo hard hun teleurstelling aan het wegdrukken dat die naar buiten schoot, in de vorm van een enthousiaste gelukwens met deze mooie studiekeuze ‘aan een van onze Nederlandse topuniversiteiten’. Wie in de ogen van de Universiteit Leiden de andere Nederlandse topuniversiteit is, laat ik aan u.